Want deze opvatting is ook te vinden in de hedendaagse behandelrichtlijnen voor artsen en psychologen. Daarin worden lichamelijke klachten zoals vermoeidheid psychologisch verklaard. De lichamelijke symptomen worden beschouwd als uitingen van psychische problemen. Zo kan het komen dat een bedrijfsarts een werknemer met burn-out uitlegt dat deze zich zo uitgeput voelt, omdat hij het ‘gevoel heeft’ het werk niet meer aan te kunnen en daarom ‘denkt’ de grip op de situatie te verliezen. Doorgeredeneerd betekent deze uitleg dat als de werknemer maar ‘anders zou denken’ de burn-out over zou gaan. Wat klopt hier niet? Bekend is dat chronische stress het lichaam ontregelt en op den duur ziek maakt. Je kunt er niet alleen burn-out door krijgen, maar ook bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. Ik vraag me daarom geregeld af hoe het komt dat bij de hedendaagse diagnose en herstel-interventies deze medisch-biologische kant zo hardnekkig onderbelicht blijft.

Een korte biologieles: als je gestrest bent, uit zich dat niet alleen psychisch, maar vooral lichamelijk. Je hartslag gaat omhoog, je ademhaling versnelt, je begint meer te zweten. Er vinden tal van fysiologische stressreacties plaats. Dat gebeurt niet alleen bij ernstige stressoren zoals bij een dreigend verkeersongeluk, maar ook als we denken dat er gevaar is, als we ons mentaal moeten inspannen, of bij een sportieve prestatie. Eigenlijk zorgt iedere vorm van inspanning –zowel fysiek als mentaal- voor deze stressreacties. Ze treden onmiddellijk op als we extra energie nodig hebben. Dankzij de stressreacties kunnen we ’s ochtends opstaan, verhuisdozen optillen, een ruzie doorstaan en onze belastingformulieren invullen. We maken er voortdurend (onbewust) gebruik van en doen er ons voordeel mee.

Stressklachten ontstaan pas als deze stressreacties te vaak voorkomen, te lang aanhouden of als ze te heftig zijn (trauma) en het lichaam zich onvoldoende kan herstellen. Uit stressonderzoek is bekend dat dan de neuro-hormonale processen die o.a. voor energie en alertheid zorgen, ontregeld kunnen raken. Hierdoor raakt ook het immuunsysteem negatief beinvloed. Het zijn dit soort ontregelingen die de klachten bij een burn-out veroorzaken. 

Het verwarrende is dat de oorzaak van te veel stress tegenwoordig meestal psychisch is: we zetten onszelf onder druk om deadlines te halen, durven geen ‘nee’ te zeggen, zijn bang om te falen. Maar ook het gevolg van te veel stress leidt (mede) tot psychische klachten. Bij burn-out voelen we ons niet alleen erg vermoeid en uitgeput, maar de fysiologische ontregelingen kunnen ook angst- of depressieklachten veroorzaken. En we gaan ons anders gedragen: geirriteerd, ongeinteresseerd of onzeker. En doordat ook de cognitieve vermogens afnemen (zoals onthouden, concentreren en plannen), presteren we slechter op het werk. We raken de grip op de situatie kwijt. Vaak beseffen we in die fase pas dat er iets mis is met ons. Dat maakt het begrijpelijk dat stressklachten vaak gezien worden als ‘psychische klachten’. 

Maar door burn-out louter als een psychische aandoening te behandelen, wordt voorbij gegaan aan de lichamelijke ontregelingen die eraan ten grondslag liggen. Zou het niet veel logischer zijn om tenminste evenveel aandacht te besteden aan het herstel van het overvraagde lichaam? Onze ervaring is dat na herstel van de neuro-hormonale regelsystemen, van psychische problematiek doorgaans weinig meer over is.

Wordt het herstel bevorderd door snelle werkhervatting? Soms wel. Maar onder strikte voorwaarden. De werknemer moet bijvoorbeeld zelf goed weten hoe stress en herstel in het lichaam werken en de signalen herkennen die tot overbelasting leiden. Maar nog belangrijker: het lichaam moet voldoende hersteld zijn om het werk weer als een prettige stimulans te kunnen ervaren. Wanneer werkhervatting vooral tot extra stressreacties leidt, wordt het paard achter de wagen gespannen.

Een medewerker met burn-out heeft dus wel psychische problemen, maar er ligt een lichamelijke ontregeling aan ten grondslag. En een snelle werkhervatting is lang niet altijd bevorderlijk voor herstel. Aan de artsen, psychologen en arbo-professionals de ingewikkelde taak om de kennis en quatsch hierbij te onderscheiden.